usa.xmc.pl

🇺🇸 United States of America, Boże Pobłogosław Amerykę :-)

*** Translator ***

🇺🇸 Prezydent USA

Biały Dom USA XMC.pl

Prawo kandydowania do urzędu prezydenta posiadają obywatele amerykańscy, którzy skończyli 35 lat, zamieszkują na terenie USA co najmniej 14 lat, nie są obywatelami naturalizowanymi i dysponują pełnią praw publicznych. Zgłoszeń kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne (co jest najczęstszą praktyką) bądź sam zainteresowany kandydowaniem (jak np. Perot w kampanii wyborczej w 1992 r.). Ta sama osoba może sprawować urząd prezydenta nie dłużej niż dwie, czteroletnie kadencje. Prezydencka kampania wyborcza składa się z trzech etapów:

  • 1) nominacji kandydatów przez partie polityczne;
  • 2) wyborów powszechnych;
  • 3) wyboru prezydenta przez kolegium elektorów

1. Obecnie, w większości przypadków, wstępna fazą uzyskania partyjnej nominacji są prawybory, służące sondażowi opinii publicznej co do szans prezydenckich kandydatów. Ostateczna decyzja o nominacji kandydatów zapada na konwencjach krajowych obu głównych partii. Delegaci na konwencję ze stanów, w których przeprowadzono prawybory, związani są ich wynikami i dopiero w sytuacji, gdy kandydat nie został wybrany w pierwszym głosowaniu, mogą wysuwać inne kandydatury w dalszych głosowaniach. Wybrany kandydat danej partii ma przywilej dobrania sobie kandydatów na wiceprezydenta. Brak szerokiej kampanii dotyczącej stanowiska wiceprezydenta wiąże się z jego konstytucyjnie niewielkim zakresem uprawnień: pełni on tytularną funkcję przewodniczącego Senatu, zastępuje prezydenta w wypadku jego niezdolności do wykonywania obowiązków oraz w przypadku opróżnienia urzędu prezydenta (śmierć, ustąpienie lub usunięcie prze Kongres zgodnie z procedurą impeachment) obejmuje go i sprawuje do końca kadencji. Efektem krajowych konwencji partyjnych jest oprócz wyboru kandydata danej partii przyjęcie prezydenckiego programu wyborczego- narzędzia głównie propagandowego służącego agitacji wyborczej, rzadko stanowiącej program realizowany przez kandydata po objęciu przezeń urzędu prezydenta.

2. Decydujące znaczenie dla wyboru prezydenta ma głosowanie powszechne, w którym wprawdzie nie wybiera się bezpośrednio prezydenta tylko elektorów (z każdego stanu tylu, ile dany stan ma miejsc w Kongresie), ale mają oni obowiązek respektować preferencje wyborców. Oznacza to, że kandydat danej partii, który uzyskał w danym stanie większość, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie tego stanu.

3. W tej sytuacji wyniki wyborów znane są już po obliczeniu wyników głosowania powszechnego (w listopadzie) i głosowanie kolegium elektorskiego ( w grudniu) stanowi jedynie zadośćuczynienie formalnemu wymogowi konstytucyjnemu.

Charakterystyka pozycji ustrojowej prezydenta. Amerykański system rządów określany jest jako prezydencki, gdyż pozycja piastuna władzy wykonawczej zapewnia mu w życiu publicznym szczególna rolę w porównaniu z dominującą na kontynencie europejskim formą rządów parlamentarnych twórcom Konstytucji USA obca była zasada podporządkowania egzekutywy ciału przedstawicielskiemu; prezydent wybierany w zasadzie w wyborach powszechnych na okres 4 lat jest na równi z Kongresem traktowany jako przedstawiciel narodu, nie odpowiada politycznie przed Kongresem, w związku z czym nie może być przezeń odwołany. W ramach szeroko interpretowanych swych konstytucyjnych uprawnień działa on samodzielnie i na własną odpowiedzialność. W czasie uchwalania konstytucji dwie kwestie dotyczące prezydenta zdominowały debatę nad tym urzędem: potrzeba utworzenia prężnej władzy wykonawczej, zapewniającej realizację prawa i stabilność rządów , oraz obawa, że społeczeństwo może zaprotestować przeciwko kreowaniu zbyt silnego prezydenta.

W efekcie normowanie konstytucji zapewnia niezbędną dozę zrównoważenia pozycji prezydenta w systemie aparatu państwowego, a jednocześnie stwarza podstawę pełnej samodzielności władzy wykonawczej. W przeciwieństwie do szczegółowego uregulowania uprawnień Kongresu konstytucyjne unormowanie pozycji prezydenta jest ogólne, żeby nie powiedzieć-ogólnikowe. Artykuł II Konstytucji stanowi, iż władzę wykonawczą powierza się prezydentowi, prezydent jest głównodowodzącym armii i floty Stanów Zjednoczonych, jak również milicji poszczególnych stanów.

Poza stwierdzeniem, że prezydent zapewnia ścisłe wykonanie ustaw i może żądać od każdego kierownika resortu pisemnej opinii w jakiejkolwiek sprawie związanej z zadaniami tego urzędu, konstytucja nie precyzuje, na czym władza wykonawcza polega. Nieliczne są postanowienia wymieniające dalsze uprawnienia prezydenta; dotyczą one ograniczonego – radą i zgodą Senatu- prawa do zawierania traktatów międzynarodowych, mianowania ambasadorów i innych pełnomocnych przedstawicieli USA, sędziów Sądu Najwyższego oraz wszystkich innych funkcjonariuszy Stanów Zjednoczonych, których powoływanie nie jest inaczej przewidziane przez konstytucję. Końcowe postanowienia art. II zawierają uprawnienia prezydenta do kierowania do Kongresu (od czasu do czasu) orędzia o stanie państwa oraz przedstawianie do rozważenia środków, które uważa za potrzebne i właściwe. Nawet najbardziej uważny czytelnik tych postanowień w r. 1787 nie był w stanie przewidzieć, do jakich rozmiarów rozszerzy się władza prezydenta. Przyczyniło się do tego wiele czynników i biorąc z grubsza historia rozwoju prezydentury to historia ciągłego poszerzania jej uprawnień. Do wzrostu roli prezydenta przyczyniło się przede wszystkim powierzenie całej władzy wykonawczej jednemu podmiotowi. W przeciwieństwie do bardzo licznego i rozwarstwionego Kongresu prezydent może działać szybko i efektywnie.

Do zwiększenia się pozycji prezydenta przyczyniła się również demokratyzacja procesu wyborczego. Kandydaci na urząd prezydenta są obecnie wybierani w drodze powszechnych prawyborów, a elektorzy formalnie wybierający prezydenta są zobligowani do dokonania nominacji kandydata, który uzyskał poparcie większości obywateli. jest on więc rzeczywistym reprezentantem całego narodu. Ogólnikowość postanowień konstytucji pozwala prezydentom na ich w praktyce często dowolne interpretowanie, najczęściej zmierzające do stałego wzrostu kompetencji. Na pierwszoplanową pozycję prezydenta w amerykańskim systemie rządów rzutują sytuacje kryzysowe- trudności ekonomiczne i stany zagrożenia bezpieczeństwa narodowego oraz wojny. Wówczas naród zwraca się do prezydenta jako jedynego organu, który jest zdolny do podjęcia natychmiastowej decyzji.

Funkcje prezydenta Zakres uprawnień prezydenta ma trojakie źródło-formalne, w postaci elastycznych przepisów. Wśród tak kreowanych funkcji można wymienić: przywództwo partii, konstytucyjnych, ustawodawstwa Kongresu i orzecznictwa SN oraz bogatej praktyki ustrojodawczej pełnienie funkcji głowy państwa i naczelnego dowódcy sił zbrojnych, promotora ustaw, kierownika administracji i polityki zagranicznej, lidera opinii publicznej. Z chwilą wyboru na urząd prezydenta staje się on liderem swojej partii. Umiejętne posługiwanie się techniką przydzielania członkom własnej partii korzyści w postaci pewnych stanowisk, inicjowania wpłat z funduszu federalnego dla okręgów, z których pochodzą członkowie Kongresu z jego partii, zapewnia prezydentowi odpowiednią dozę lojalności i niekiedy dyscypliny partyjnej, gdy dochodzi do sytuacji, w której prezydent chce uzyskać przychylność Kongresu. Zależność prezydenta i jego partii jest dwustronna.

Członkowie partii prezydenckiej oczekują od prezydenta pomocy w zbieraniu funduszy wyborczych, nominowania na stanowiska centralne i lokalne, upowszechniania programu partii oraz jego forsowania w pracach legislacyjnych. Prezydent oczekuje zaś od swej partii poparcia jego propozycji legislacyjnych i ważniejszych decyzji, np. dotyczących polityki zagranicznej zarówno w Kongresie, jak i wobec opinii publicznej. Bez dobrych kontaktów z własną partią- nawet gdy znajduje się ona w Kongresie w mniejszości- nie do pomyślenia jest udane funkcjonowanie prezydentury. Drugim niepisanym źródłem władzy prezydenta jest jego wpływ na opinię publiczną, dzięki czemu uzyskuje on poparcie swego programu. Obecnie prezydenci coraz częściej korzystają z dostępnych dla nich bez ograniczeń środków masowego przekazu: radia, telewizji i prasy. Nawet wówczas gdy początkowo Kongres nie jest skłonny przychylić się do propozycji prezydenckiej, udana kampania prezydencka w mass mediach, a więc działanie prezydenta ponad głowami członków Kongresu potrafi zmusić Kongres, pod naciskiem opinii publicznej, do zmiany stanowiska. Pierwszym kanałem wpływu prezydenta na opinię publiczną stały się jego konferencje prasowe, upowszechnione ok. r. 1920, stanowiące również środek społecznej kontroli działalności egzekutywy. Ich publiczny charakter, dzięki telewizji, pozwala prezydentowi adresować swe wystąpienia do co najmniej 20 milionów Amerykanów.

Jednoosobowa odpowiedzialność prezydenta za funkcjonowanie władzy wykonawczej czyni zeń wyłącznego szefa administracji. Dysponuje on w związku z tym szerokimi uprawnieniami w zakresie powoływania funkcjonariuszy państwowych, nie wyłączając sędziów sądów federalnych, co pozwala mu powoływać tych spośród nich (w szczególności w odniesieniu do składu SN), którzy reprezentują podobną linię polityczną co prezydent. Część kierowników centralnej administracji prezydent powołuje za radą i zgodą Senatu, choć do wyjątku należy odmowa Senatu udzielenia takiej zgody. Znaczna część stanowisk w administracji federalnej obsadzona jest przez prezydenta na mocy upoważnienia kongresowego. Do najważniejszych nominacji prezydenckich należy obsadzanie stanowisk sekretarzy-kierowników resortów (departamentów). Jest ich czternastu; kierują oni wyspecjalizowanymi agendami władzy wykonawczej (odpowiednikami ministerstw) i tworzą nieformalny gabinet. Ma on jednak jedynie uprawnienia opiniodawcze; główna rola sekretarzy to realizacja polityki prezydenckiej, za którą są przed nim odpowiedzialni. Dlatego przy ich powoływaniu przez prezydenta ingerencja Senatu należy do wyjątku. Natomiast powoływanie funkcjonariuszy federalnych o kompetencjach wkraczających w domenę stanów ograniczone jest tzw. grzecznością senatorską- prezydent musi uzgodnić taką nominację z senatorem z danego stanu.

Kontrola nad aparatem władzy wykonawczej sprawowana jest również za pośrednictwem prawa odwołania członków władzy wykonawczej. W tej mierze władztwo prezydenta nie jest ograniczone zgodą Senatu. Każdorazowo więc, gdy funkcjonariusz federalny, niezależnie od jego rangi politycznej, nie podziela punktu widzenia prezydenta, musi zrezygnować bądź zostaje zdymisjonowany. Istotną częścią władzy wykonawczej prezydenta jest jego uprawnienie realizacji ustaw. Wobec szerokich delegacji ustawowych oznacza to często prawo do uzupełniania porządku ustawowego, zgodnie z preferencjami prezydenta. Do realizacji swych funkcji wykonawczo-administracyjnych prezydent został wyposażony w rozbudowany, specjalistyczny aparat.

O jego rozmiarach świadczyć może liczebność- ponad 3 miliony pracowników. Wśród głównych organów wymienić można Urząd Wykonawczy Prezydenta (Executive Office), Biuro Zarządzania i Budżetu, Radę Ekonomiczną, Radę Bezpieczeństwa Narodowego. Mimo formalnego braku prawa inicjatywy ustawodawczej w obecnym stuleciu do pierwszoplanowych urosła rola prezydenta jako promotora ustaw. Z racji jej wago prezydent jest określany obecnie jako przywódca legislacji. Wypełniając tę rolę, prezydent kieruje do Kongresu swój program legislacyjny nie tylko akceptowany, ale i oczekiwany przez Kongres. Od prezydenta, według powszechnych ocen, pochodzi około 80% inicjatyw ustawodawczych. Mają one różne formy- generalny program ustawodawczy zawarty jest w orędziach prezydenta, szczegółowy w konkretnych inicjatywach aktów prawnych wnoszonych przez członków Kongresu należących do partii prezydenta.

W realizacji swej funkcji ustawodawczej prezydent korzysta czasami z prawa zwołania specjalnej sesji Kongresu dla podjęcia niezbędnych i pilnych ustaw. Separacja władz powoduje, że prezydent wypełniając swą funkcję legislacyjną, musi korzystać z rozbudowanego aparatu służącego “układaniu się” z Kongresem. Środki perswazji i nacisku na Kongres są bardzo bogate. Wśród nich wymienić można tak ważne, jak korzystanie z lojalności własnej partii w Kongresie, aż po tak trywialne, jak oferowanie przez prezydenta członkom Kongresu, niezależnie od ich przynależności partyjnej, korzyści w postaci funduszów na finansowanie w ich okręgach wyborczych określonych inwestycji i osobistego poparcia prezydenta dla poczynań członka Kongresu sprzyjającego jego inicjatywie.

W rezultacie obecnie prezydenci uzyskują poparcie dla ponad 50% swych propozycji legislacyjnych, i to niezależnie od tego, czy dysponują większością partyjną w Kongresie. Realizacji funkcji legislacyjnych prezydenta dobrze służy instytucja weta. Prezydent dysponuje dwoma podstawowymi rodzajami weta- regularnym i kieszonkowym. W sytuacji mocarstwowej pozycji Stanów Zjednoczonych w świecie do funkcji umacniających znacznie pozycję prezydenta należy kierowanie polityką zagraniczną i stanowisko głównodowodzącego sił zbrojnych USA. W amerykańskim systemie rządów wyłączna władza w stosunkach międzynarodowych należy do szefa władzy wykonawczej, a Kongres powinien się w tej mierze podporządkować decyzjom prezydenta. Jego uprawnienia polegają na: nominowaniu reprezentantów Stanów Zjednoczonych za granicą, zawieraniu (za zgodą i radą Senatu) traktatów międzynarodowych oraz przyjmowaniu ambasadorów i innych przedstawicieli obcych państw.

Tylko prezydent i jego przedstawiciele mogą służyć jako pełnomocnicy Stanów Zjednoczonych w kontaktach z zagranicą. Ściśle związana z rolą kierownika polityki zagranicznej jest funkcja głównodowodzącego sił zbrojnych. Przekonuje o tym chociażby kryzys kubański z r. 1962, kiedy to prezydent, a nie Kongres, musiał podjąć decyzję o ewentualnym konflikcie z ZSRR. Podobnie jak w przypadku innych uprawnień prezydenta konstytucja jest w tej mierze lakoniczna- stwierdza jedynie, że prezydent jest głównodowodzącym armii i floty Stanów Zjednoczonych, jak również milicji poszczególnych stanów […]?. Na podstawie tej ogólnikowej kompetencji prezydent dysponuje wyłącznym prawem mianowania funkcjonariuszy wojskowych, planowaniem strategii wojskowej wraz z Sekretarzem Obrony i Radą Bezpieczeństwa Narodowego.

W czasie wojny prezydent jest upoważniony do podejmowania bieżących decyzji, co jest ważniejsze niż kongresowe prawo wypowiadania wojny i przydzielania na to odpowiednich funduszów. Prezydenci, szczególnie współcześni, decydują o zaangażowaniu militarnym USA bez zgody Kongresu – można wspomnieć tu chociażby wysłanie wojsk amerykańskich do Korei przez prezydenta Trumana czy inwazję Grenady przygotowaną i kierowaną przez Reagana. Jeśli wspomnimy decyzję o pierwszym użyciu broni atomowej na mocy decyzji prezydenta Trumana, musimy uznać, że władza prezydenta jest w praktyce ogromna, choć bez wątpienia równoważona przez kompetencje Kongresu.

Artykuł powstał dzięki:

  • 1 E. S. Corwin, The President: Office and Powers, New York 1957, s. 307.
  • 2 A. Podbielski, Odpowiedzialność prezydenta w systemie konstytucyjnym Stanów Zjednoczonych, Wrocław 1975, s 28